Năm 1974, nhóm nông dân tình cờ phát hiện ra một trong những khám phá khảo cổ quan trọng nhất mọi thời đại trên cánh đồng vắng vẻ thuộc tỉnh Thiểm Tây, Trung Quốc.
Khi đang đào đất, họ vô tình tìm thấy những mảnh vỡ của tượng người làm từ đất sét. Không ai biết đó mới chỉ là "phần nổi của tảng băng chìm".
Giới khảo cổ khi đó nhận định, có vẻ như nhiệm vụ chính của "đội quân đất nung" là bảo vệ lăng mộ gần đó của Tần Thủy Hoàng. Ông là vị Hoàng đế đầu tiên thống nhất Trung Quốc, đồng thời sáng lập nên nhà Tần, trị vì từ năm 221 đến 210 trước Công nguyên.
Lăng mộ nằm ở phía bắc núi Ly Sơn thuộc địa phận tỉnh Thiểm Tây, cách Tây An chừng 50km về phía đông. Công trình được xây dựng với quy mô kiến trúc bề thế, được UNESCO xếp hạng là kỳ quan thế giới vào năm 1987.
Một trong những bí ẩn nổi tiếng nhất chính là sự tồn tại của dòng sông thủy ngân được mô tả trong các ghi chép cổ.
Theo ghi chép của nhà sử học Tư Mã Thiên, lăng mộ của Tần Thủy Hoàng được xây dựng như một bản sao thu nhỏ của Trung Hoa cổ đại, với sông ngòi, hồ nước và biển cả được mô phỏng bằng thủy ngân lỏng.
Hình ảnh con sông thủy ngân uốn lượn quanh lăng mộ được ví như một "bẫy chết người" bảo vệ linh hồn của vị hoàng đế.
Tuy nhiên, do lo ngại về nguy cơ nhiễm độc thủy ngân, các nhà khảo cổ học vẫn chưa thể tiếp cận khu vực trung tâm lăng mộ để kiểm chứng tính xác thực của mô tả này.
Vào thập niên 1980, các nhà khoa học Trung Quốc đã tiến hành phân tích nồng độ thủy ngân trong đất xung quanh lăng mộ. Kết quả cho thấy nồng độ thủy ngân ở đây cao hơn đáng kể so với khu vực lân cận, lên đến 1.500 ppb (phần tỷ) tại một số điểm.
Kết quả phân tích nồng độ thủy ngân hé lộ nơi cao nhất ở phía đông bắc và phía nam, góc tây bắc có nồng độ thấp nhất. Đối chiếu trên bản đồ Trung Quốc trùng với vị trí hai con sông lớn là Hoàng Hà và Dương Tử.
Nhiều người tin rằng đây là bằng chứng cho thấy sự tồn tại của dòng sông thủy ngân trong lăng mộ.
Tuy nhiên, các nhà khảo cổ học cũng đưa ra những lập luận phản biện. Họ cho rằng nồng độ thủy ngân cao có thể do nhiều nguyên nhân khác, chẳng hạn như việc sử dụng thủy ngân trong các nghi lễ tang lễ hoặc do sự sụt đổ của lăng mộ khiến thủy ngân từ bên trong ngấm ra ngoài.
Hiện tại, với công nghệ khảo cổ hiện đại, các nhà khoa học vẫn chưa thể đưa ra câu trả lời chính xác cho bí ẩn dòng sông thủy ngân trong lăng mộ Tần Thủy Hoàng.
Có thể dòng sông này thực sự tồn tại và là một phần trong thiết kế độc đáo của lăng mộ.
