Hena Khan, một học sinh lớp 9 đang sinh sống tại thủ đô Dhaka của Bangladesh, cho biết em đã “vật lộn” với nắng nóng trong suốt nhiều tuần qua để không bỏ dở việc học khi nhiệt độ bên ngoài vượt ngưỡng 43 độ C.
“Không thể học hành gì hiệu quả tại trường học trong cái nóng khắc nghiệt này. Các thầy cô giáo không thể dạy, còn học sinh thì không thể tập trung nghe giảng. Cuộc sống của chúng ta đang gặp rủi ro”, em Khan nói.
Càng nóng, khoảng cách giáo dục càng xa
Hena Khan là một trong số hơn 40 triệu học sinh ở nhiều quốc gia trên thế giới đã phải tạm ngừng đến trường trong vài tuần gần đây vì các trường học buộc phải đóng cửa, không thể hoạt động trong thời tiết như hiện nay, trong bối cảnh biến đổi khí hậu khiến các đợt sóng nhiệt ngày càng nghiêm trọng với thời gian kéo dài hơn.
Chính quyền các nơi và các chuyên gia y tế trên khắp thế giới đang “đau đầu” cân nhắc xem nên tiếp tục để học sinh đến trường trong thời tiết nắng nóng, hay cho các em nghỉ tại nhà.
Thực tế quyết định nào cũng có mặt hại. Theo dữ liệu của Liên Hiệp Quốc (LHQ), hiện nay có khoảng 17% trẻ em trong độ tuổi đến trường trên toàn thế giới đã bỏ học hoàn toàn. Con số này thậm chí còn lớn hơn tại một số quốc gia đang phát triển, như có đến gần 30% trẻ em ở châu Phi vùng cận sa mạc Sahara thất học so với tỷ lệ chỉ 3% ở các nước Bắc Mỹ.
Điểm số và kết quả học tập của trẻ em ở các nước đang phát triển cũng được cho là có khoảng cách khá lớn so với trẻ em ở các nước phát triển.
Hãng tin Reuters dẫn lời các chuyên gia cho biết nắng nóng không chỉ gây bất tiện trong sinh hoạt hay nguy cơ đối với sức khỏe mà sâu xa hơn còn làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng trong xã hội, kéo dài khoảng cách giáo dục giữa các nước phát triển và đang phát triển; hay thậm chí là giữa các vùng thu nhập cao thấp khác nhau trong cùng một quốc gia.
Từ cuối tháng 3 năm nay, Nam Sudan đã đóng cửa nhiều trường học trong cả nước khi nhiệt độ lên đến 45 độ C, ảnh hưởng đến khoảng 2,2 triệu học sinh.
Đến tháng 4, các nước khác như Philippines và Ấn Độ cũng có động thái tương tự khi tạm ngừng hoạt động tại nhiều trường học và hơn 10 triệu học sinh phải ở nhà.
Ngày 1/5, quốc gia láng giềng Việt Nam là Campuchia cũng yêu cầu tất cả các trường công lập cắt giảm 2 giờ học/ngày để ứng phó với nắng nóng đỉnh điểm vào giữa trưa.
Trong khi đó, Bangladesh thì đang phân vân giữa việc đóng hay tiếp tục mở cửa trường học đối với 33 triệu học sinh ở nước này, đặc biệt trong mùa cao điểm thi cử, khi nhiệt độ đã tăng cao lên mức nguy hiểm, có thể gây ra những vấn đề nghiêm trọng cho sức khỏe.
Ông Shumon Sengupta - Giám đốc tại Bangladesh của Save The Children - tổ chức phi chính phủ quốc tế lớn nhất vì trẻ em - cho biết nhiều trường học ở quốc gia Nam Á này “không có quạt, hệ thống thông gió kém và mái tôn không cách nhiệt tốt nên nóng hầm hập”.
Nhiệt độ cao, điểm số giảm?
Thậm chí nếu học sinh tiếp tục đến trường trong thời tiết nắng nóng như hiện nay, việc học tập cũng không mang lại hiệu quả. Nhiệt độ cao sẽ làm chậm tốc độ nhận thức của não bộ, làm giảm khả năng ghi nhớ và xử lý thông tin của các em học sinh.
Một nghiên cứu thực hiện năm 2020 đăng tải trên American Economic Journal với đối tượng là các em học sinh trung học Mỹ cho thấy điểm số bài thi của các em thấp hơn nếu nhiệt độ môi trường của môi trường học tập tăng lên.
Kết quả nghiên cứu cho thấy năm học đó có nhiệt độ cao hơn khoảng 0,5 độ C và kết quả giáo dục tổng thể sụt giảm 1%. Tuy nhiên đối với các trường có trang bị điều hòa không khí thì kết quả này không bị ảnh hưởng - chuyên gia kinh tế Josh Goodman của Đại học Boston, đồng tác giả của nghiên cứu trên cho biết.
Theo nhiều khảo sát, khoảng 40% đến 60% các trường học ở Mỹ được trang bị ít nhất là hệ thống điều hòa không khí một phần. Các trường không có điều hòa không khí thường ở những quận có thu nhập bình quân thấp. Điều này thực tế cho thấy đã có
Goodman và các cộng sự cũng chỉ ra mối liên quan giữa hiệu quả học tập với nhiệt độ khi tìm hiểu về dữ liệu điểm số thi cửa của một số quốc gia. “Khi các học sinh ở những nơi này trải qua năm học nóng hơn thì các em dường như học được ít hơn”, ông Goodman nói.
Một số nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng nhiệt độ cao ở các nước nhiệt đới thậm chí cũng có tác động đến việc học tập của trẻ ngay từ khi chưa sinh ra. Trẻ em các nước Đông Nam Á “chịu nóng” nhiều hơn bình thường ngay từ khi còn trong bụng mẹ và những năm đầu đời thì thường có xu hướng học tập ít hơn sau này, theo một nghiên cứu năm 2019 của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ.
Chuyên gia Goodman nhận định tất cả những điều trên thật đáng lo ngại bởi vì khi thế giới ngày càng ấm lên, các nước vốn đã có khí hậu nóng sẽ trở nên ngày càng nóng và phải chịu đựng nhiều hơn các quốc gia khu vực ôn đới. “Biến đổi khí hậu sẽ làm tăng khoảng cách học tập giữa các nước có nền nhiệt độ cao thấp khác nhau”, ông Goodman nói.
Hiện nay, một số quốc gia phát triển đang cố gắng giải quyết vấn đề này.
Tháng 3 năm nay, Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) tuyên bố sẽ xây dựng 30 trường học chịu nhiệt ở Jordan vào năm 2026 “để giải quyết sự gia tăng những ngày nắng nóng khắc nghiệt ở Jordan”.
Theo đại diện USAID, cơ quan này sẽ đầu tư 8,17 triệu USD vào các trường học, sử dụng hệ thống làm mát thụ động và điều hòa không khí để hỗ trợ cho các trường học tiếp tục hoạt động trong cái nóng khắc nghiệt.
Thực tế hiện nay số ngày mà các trường học phải đóng cửa vì nắng nóng đang tăng lên ở Mỹ. Kỹ sư Paul Chinowsky, trưởng nhóm nghiên cứu năm 2021 về mối liên hệ giữa hoạt động của trường học và nhiệt độ tăng cao của công ty Resilient Analytics cho biết, các trường học ở Mỹ hiện đang nghỉ học trung bình từ 6 đến 7 ngày/năm vì nắng nóng, so với khoảng 3 đến 4 ngày/năm của khoảng thời gian một thập kỷ trước.
