Tin tứcGiám đốc của 1 nhà máy điện ở miền trung Ukraine kể lại sự kiện vào tháng 11/2022. Khi đó, 1 tên lửa bay thẳng tới phòng tuabin, nhưng va chạm với đường dây điện nên bị chệch hướng. Điều này làm cho vụ nổ không hư hại nhiều cho nhà máy. Đây là 1 trong 8 quả tên lửa tấn công vào nhà máy từ khi cuộc xung đột nổ ra. Hiện nay, các quan chức Ukraine rất lo lắng. Mùa đông đang tới gần, nếu không tích trữ đủ năng lượng, như xăng dầu, khí đốt và điện, mọi thứ sẽ trở nên vô cùng tồi tệ.
1/ Ukraine chạy đua cho mùa đông sắp tới
Những ngày đầu tháng 10/2023, tại 1 nhà máy điện ở miền trung Ukraine, các công nhân bận rộn nâng cấp và sửa chữa. Những chất cách điện mới thay thế cái cũ từ những năm 60 dưới thời Liên Xô. Tương tự là dây cáp bị hư hại do tấn công. Một máy biến áp 30 tuổi, lớn như đầu máy xe lửa, trước đây dùng để dự phòng, đang được kết nối với lưới điện để thay thế chiếc bị phá hủy do 1 cuộc oanh kích.
Tại nhà máy điện này, những bộ phận quan trọng và nhạy cảm, được bao bọc bởi các bao cát, để bảo vệ khỏi mảnh đạn và vụ nổ nhỏ. Nhưng vị giám đốc nói rằng, nếu trúng tên lửa hoặc bom dẫn đường thì hoàn toàn bất lực. Ngoài ra, dùng bao cát lâu cũng không phải giải pháp hữu hiệu, do sẽ làm tăng nhiệt độ, khiến thiết bị trở nên quá nóng.
Các kỹ sư Ukraine được cộng đồng quốc tế khen ngợi, vì ngăn chặn sự sụp đổ của lưới điện vào mùa đông năm 2022, khi liên tục bị tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái. Đội ngũ nhân viên dân sự - quân sự đã khéo léo vận chuyển các thiết bị đi khắp đất nước. Trước chiến tranh, Ukraine là quốc gia xuất khẩu điện. Để đối phó với tình hình mới, việc xuất khẩu tạm thời dừng lại. Không những vậy, trong 3 tháng cuối năm 2022, mỗi gia đình ở Ukraine mất điện trung bình gần 2 tháng. Tuy nhiên nhìn chung, mạng lưới điện cơ bản vẫn đứng vững.
Về cơ sở vật chất, những cuộc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái nhắm đến hệ thống điện vào đông năm ngoái, gây thiệt hại vô cùng lớn. Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, lượng điện sản xuất tháng 4/2023 của Ukraine đã giảm 51% so với tháng 1/2022 – trước khi cuộc chiến nổ ra.
Điện hạt nhân chiếm 1 tỷ lệ không nhỏ trong tổng mạng lưới quốc gia. Ba nhà máy hạt nhân vẫn đang hoạt động, nhưng nhà máy ở tỉnh Zaporizhzhia hiện do Nga kiểm soát. Nhà máy này lớn nhất châu Âu và chiếm 44% tổng lượng điện hạt nhân của Ukraine.
Hiện tại, với sự giúp đỡ về tài chính và vật chất từ đồng minh, các kỹ sư Ukraine đang làm việc ngày đêm để sửa chữa, nâng cấp và lắp đặt hệ thống bảo vệ cho các nhà máy. Mục đích cuối cùng là bảo đảm mùa đông sắp tới sẽ đi qua bình yên.
Khoảng 100 máy biến áp cao thế đang được đặt hàng. Một nửa sản xuất trong nước và 1 nửa ở nước ngoài. Ông German Galushchenko, bộ trưởng năng lượng Ukraine nói rằng, tất cả đang chuẩn bị cho tình huống xấu nhất, là những nhà máy năng lượng sẽ lại bị tấn công. Ông lo lắng khi tình hình hiện nay dễ bị tổn thương hơn so với năm ngoái.
Hậu quả những cuộc tấn công năm ngoái, đến nay vẫn chưa khắc phục xong. Về thiết bị và công cụ, hiện cả nước đang thiếu nghiêm trọng. Đồng minh của Ukraine rót tiền viện trợ, nhưng phần lớn thông qua tổ chức tài chính quốc tế, nên quá trình giải ngân để mua sắm thường rất chậm. Ông muốn có 1 giải pháp như “Thiết quân luật”, để đẩy nhanh tiến độ. Dẫu vậy, ông thông báo 1 tin mừng, là hiện giờ lưới điện của Ukraine đã kết nối với châu Âu, nên có thể ngay lập tức nhận hỗ trợ về điện khi cần thiết.
Về nguy cơ bị tấn công, theo ông Galushchenko, Ukraine hiện có nhiều kinh nghiệm đối phó. Tuy nhiên phía Nga cũng cũng rút ra không ít bài học. Những cuộc tấn công của họ sẽ ngày càng chính xác hơn, hiệu quả hơn và độ phá hủy cao hơn. Ông tin rằng, cách tốt nhất để sống sót qua mùa đông này, là đất nước cần thêm các hệ thống phòng không. Ông dẫn chứng ngày 21/9 vừa qua, lần đầu tiên lưới điện của Ukraine bị tấn công sau nhiều tháng. Bốn trong 5 máy bay không người lái tham gia tấn công đã bị bắn hạ.
DTEK, công ty tư nhân sản xuất khoảng hơn 20% điện cho Ukraine trước chiến tranh. Ông Dmytro Sakharuk, giám đốc điều hành công ty cho biết, họ đang làm việc với 80% công suất. Ông hiểu rằng trong tình huống khó khăn như hiện nay, điều này là 1 kỳ tích. Trước chiến tranh, công ty có khoảng 60.000 lao động. Hiện nay, 5.000 người thuộc số đó đang phục vụ trong quân đội. Hàng ngàn người khác đang làm việc dưới lòng đất. Điều khó chịu nhất với ông, là khi hệ thống bị tấn công, ví dụ chỉ 1 quả tên lửa hoặc 1 máy bay không người lái nhắm trúng mục tiêu, cũng gây ra sự phá hủy không nhỏ. Khi đã tốn rất nhiều công sức để sửa chữa, thì 1 cuộc tấn công nữa lại tới.
Ở khía cạnh khác, ông Sakharuk cảnh báo, các cuộc tấn công mạng thậm chí còn nguy hiểm hơn máy bay không người lái và tên lửa. Nếu thành công, nó sẽ ngay lập tức làm tê liệt hệ thống, điện sẽ bị mất trên diện rộng. Từ khi xung đột nổ ra, DTEK phải gồng mình chống trả các cuộc tấn công này. Tuy nhiên, may mắn là công cuộc phòng thủ trên không gian mạng vẫn đứng vững.
2/ Nguy cơ Ukraine mất đồng minh quan trọng
Một tin có thể không vui với Ukraine, khi Slovakia – nước láng giềng và cũng là đồng minh quan trọng, có thể sắp xoay chuyển nghiêng về phía Nga. Slovakia đã hỗ trợ rất nhiều cho Ukraine từ khi xung đột bùng phát, như cung cấp vũ khí, tiếp nhận người tị nạn, viện trợ hàng nhân đạo, hỗ trợ sản xuất và chia sẻ nhiều linh kiện trong các nhà máy điện cũng như cơ sở hạ tầng năng lượng. Có thể nói, sự giúp đỡ của Slovakia dù nhỏ so với Mỹ, Anh, Đức hay Ba Lan, nhưng cũng đóng vai trò thiết yếu.
Thủ tướng Viktor Orban của Hungary đã viết lên Twitter: “Đoán xem ai đã quay trở lại!”, khi có tin cựu thủ tướng Robert Fico sắp tái xuất trên chính trường Slovakia. Ông Fico từng 2 lần làm thủ tướng, trước khi mất chức năm 2018.
Trong cuộc bầu cử ngày 30/9, đảng Smer của ông Fico dẫn đầu với 23% số phiếu. Do không đạt quá bán, ông sẽ buộc phải liên minh với những đảng khác, trong đó có cả đảng cực hữu ủng hộ Nga và lên án Ukraine.
Một số thành viên EU đã bắt đầu lo lắng, nhất là quan điểm của ông Fico về Ukraine. Trong 3 thập kỷ hoạt động chính trị, ông Fico thiên về đối nội, ít ưu tiên đối ngoại. Một số cộng sự cũ cho biết, ông là người theo chủ nghĩa thực dụng cộng với 1 ít chủ nghĩa dân tộc.
Nhiều ý kiến cho rằng, chính phủ mới của ông Fico sẽ hợp tác chặt chẽ với thủ tướng Orban ở nước láng giềng Hungary. Cả 2 đều thân Nga, bảo thủ và kiên định. Chính phủ hiện tại của Slovakia, những người vừa thất bại trong cuộc bầu cử, đã ủng hộ mạnh mẽ Ukraine trong cuộc chiến hiện nay, khi bàn giao hệ thống phòng không S-300, 13 máy bay chiến đấu và nhiều loại vũ khí khác. Ông Fico cam kết khi lên cầm quyền, sẽ ngưng chuyển giao vũ khí. Ông từng đổ lỗi cuộc xung đột hiện tại, do Tổng thống Zelenskiy quá hiếu chiến, nên buộc Nga phải động binh.
Hiện tại, ông Fico đang đàm phán để thành lập chính phủ. Với 1 người thận trọng và thực dụng, một số ý kiến cho rằng, có thể ông Fico sẽ không tách Slovakia ra xa quỹ đạo của EU. Ông sẽ duy trì đường lối đối ngoại cân bằng, lấy lợi ích của người dân làm trung tâm. Điều này còn phụ thuộc vào các đảng trong liên minh.
Ông Peter Pellegrini, người đã tách khỏi đảng của ông Fico, để thành lập đảng Hlas năm 2020, đã bày tỏ quan điểm không thân thiện với Nga. Khả năng không nhỏ ông Peter sẽ đề nghị làm Ngoại trưởng, nếu thành lập chính phủ liên minh.
Một đối tác tiềm năng khác của ông Fico là đảng Quốc gia Slovakia cực đoan, do ông Andrej Danko lãnh đạo. Năm 2019, sau khi gặp ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov, ông Danko nói: “Tôi ủng hộ mọi việc ngài làm trong quan hệ quốc tế toàn cầu”.
Theo 1 số cuộc thăm dò gần đây, người dân Slovakia có quan điểm thân thiện với Nga hơn so với những quốc gia Đông Âu khác. Mặc dù 40% đồng ý Nga phải chịu trách nhiệm cho cuộc chiến hiện giờ, nhưng 51% tin rằng, phương Tây và Ukraine đã khiêu khích bằng sự hung hăng, ví dụ áp bức những người nói tiếng Nga, buộc Moscow phải hành động để tự vệ. Với không ít người dân Slovakia, họ vẫn xem Nga là những người anh hùng, đã giúp họ đánh đuổi quân xâm lược trong quá khứ. Một số người lớn tuổi thậm chí xem những gì Nga đang làm ở Ukraine, là bảo vệ công lý và hòa bình trước cái ác.
Với xu hướng xã hội như trên, nếu ông Fico trở thành thủ tướng Slovakia và đi theo chính sách như đã tuyên bố, khả năng không nhỏ Ukraine sẽ mất 1 đồng minh quan trọng, kéo theo là nhiều mặt hàng viện trợ cũng bị ngưng lại. Điều này sẽ ảnh hưởng vô cùng lớn, nhất là trong bối cảnh mùa đông đang tới gần.
